تحلیلی بر عوامل مدگرایی در پوشش و رابطه آن با مفهوم تبرج در فرهنگ اسلامی

مد گستره­ای وسیعی از رفتارهای فردی و اجتماعی انسان را در بر می­گیرد. امروزه به واسطه­ی پیشرفت تکنولوژی ارتباطات، به شکل مستمر از طریق رسانه­ها؛ افراد در معرض مدهای گوناگون هستند از این رو مد و مدگرایی پدیده­ای اجتناب ناپذیر بوده و پژوهش در آن ضروری است.

پژوهش کتابخانه­ای حاضر، تحقیقی توصیفی–کاربردی است که با هدف شناخت مفهوم مد و مدگرایی در پوشش، علل و پیامدهای آن و همچنین شناخت مفهوم تبرج در فرهنگ اسلامی؛ و مرزشناسی مدگرایی معقول و نامعقول انجام شده است

مطالعات انجام شده نشان می­دهد که ميل به داشتن پوشش، نیازی فیزیولوژیک است. که انسان این نیاز را با تنوع طلبی، نوگرایی و زیبایی خواهی خود تلفیق کرده به دنبال جستجوی پوشش­های خاص و متنوع می­باشد. حال گاهی فرد فعالانه و انتخابگرانه تصمیم می­گیرد و مدلی را بر می­گزیند؛ گاهی نیز به تبعیت از دیگران یا عرف و هنجار اجتماع و یا سنت پیشینیان از یک مدل پیروی می­کند. و گاه، فرصت اندیشیدن و انتخاب را از خود سلب کرده و تسلیم رسانه­ها و تبلیغات می­شود. و پذیرای الگوهای مغایر با فرهنگ عرفی و شرعی می­شود که توسط سودجویان فرهنگی و اقتصادی و سیاسی  ترویج می­شوند. عوامل اعتقادی، فطری و روان شناختی و عوامل جامعه شناختی و فرهنگی و اقتصادی در دو بعد مثبت و منفی موجب گرایش فرد به مد می­شوند.

مراحل مدگرایی معقول عبارتند از: احساس نیاز واقعی؛ جست و جو؛ گزینش اولیه بر مبنای زیبایی و علائق شخصی، روزآمد بودن، تطبیق محصول با حدود و ضوابط (شرعی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) و انتخاب آزادانه و عاقلانه مد. اما روند ناصحیح و غیرمعقول مدگرایی عموما با تاثیرپذیری از جوسازی تبلیغی(رسانه­ای گروه غلبه جو)، احساس نیاز کاذب، آغاز می­شود و به انتخاب بر مبنای تقلید کورکورانه از تبلیغات یا گروه وابسته بدون توجه به انطباق با شرایط بومی و فرهنگی و حتی دینی منجر می­شود و پس از استفاده کوتاه مدت از محصولی عجیب یا دارای فراوانی بالا در گروه وابسته به سرعت به خاموشی می­گراید. این مدگرایی نامعقول تا حدودی شبیه به تبرج جاهلی است. تبرج اگر باشرایط خاص تحقق یابد خودنمایی بوده و تبرج جاهلی است و در واقع از علت­های مدگرایی نامعقول محسوب می­شود.

مدگرایی معقول دارای پیامدهای مثبتی مانند: به روز بودن، پویایی نشاط، اشتغال­زایی و ترویج الگوی فرهنگی است و در پی مدگرایی نامعقول پیامدهای منفی زیر است: اسراف و تبذیر؛ اشباع­ناپذیری و بی قراری، ترویج فرهنگ بیگانه؛ تخریب اقتصاد داخلی؛ تقویت قدرت اقتصادی بیگانه.

 در مجموع برای مقابله با مدگرایی منفی، راهکارهای سه گانه زیر پیشنهاد می­شود:

 الف- افزایش آگاهی­های دینی و فرهنگی از طریق کارگاه­های آموزشی؛ آموزش و نهادینه کردن انتخاب عاقلانه و مدیریت تقاضا، و ب-  آفرینش الگوهای جذاب منطقی و منطبق با معیار شرعی و فرهنگی از طریق مسابقات طراحی لباس و به اشتراک گذاشتن مدهای مطلوب و ج-ترویج مدهای مطلوب از طریق الگوسازی و برگزاری نمایشگاه ها و ...